Σελίδες

Η ζωή που ζήσαμε

Μια δεύτερη ανάγνωση στην «Ευχόμενη ζωή» 
(συνθέαση 12.2010)


Απολογισμοί
… και τα πιθανά (αλλά ανθρώπινα) λάθη τους

Διαβάζοντας μετά από καιρό το πρώτο κείμενο της συνθέασης, έκανα μια δεύτερη ανάγνωση στην ‘επόμενη ζωή’ του Γούντυ Άλλεν και της φίλης Αγγελικής. Τι άρρητο υπήρχε στα λόγια τους; τι είχε προηγηθεί στην σκέψη τους και τότε δεν αναφέραμε; Μα …ένας απολογισμός. Σαν αυτούς που κι εμείς κάνουμε, στα σοβαρά και στ’ αστεία, με αφορμή ή χωρίς,  σε καφέ με φιλική κουβεντούλα ή σε μοναχικά οδοιπορικά. Στην διαδικασία ενός απολογισμού σκεφτόμαστε την ζωή που ζήσαμε, ο τρόπος που την αναλογιζόμαστε δείχνει αν την σεβόμαστε ή όχι, δείχνει επίσης και αν αποδεχόμαστε εμάς που την ζήσαμε ή όχι. Σαν λειτουργία, ο απολογισμός μιλά την γλώσσα της  φιλοσοφία που έχουμε  για  την ζωή και τον άνθρωπο, και αυτό μόνο εκφράζει. Αλήθεια ποια ζωή θα ευχόμασταν αν είχαμε δεύτερη; Μια επόμενη ζωή, ακόμα και σαν θέμα δεν είναι απλό, προϋποθέτει το κλείσιμο αυτής που ζούμε, το δεχόμαστε σαν ιδέα; ή θέλουμε μια εκδρομή στην επόμενη ζωή και αν μας αρέσει καθόμαστε, αν όχι επιστρέφουμε σε αυτήν που ζούμε;  Ας δούμε καλύτερα τους άρρητους απολογισμούς μέσα από αυτό που ευχήθηκαν οι άλλοι - ευτυχώς δεν απαντάμε εμείς τώρα. Ξεκινάμε με  Γούντυ Άλλεν. 
«Την επόμενη ζωή μου θέλω να την ζήσω ανάποδα. Ξεκινάς από νεκρός. – ‘Έτσι το γλιτώνεις αυτό. Μετά ξυπνάς σε ένα γηροκομείο και αισθάνεσαι κάθε μέρα και καλύτερα. Σε πετάνε έξω από το γηροκομείο γιατί δεν είσαι πλέον τόσο γέρος. Πηγαίνεις και εισπράττεις την σύνταξή σου και μετά όταν αρχίζεις να δουλεύεις σου δίνουν δώρο ένα χρυσό ρολόι και κάνουν πάρτι για σένα την πρώτη μέρα στην δουλειά. Δουλεύεις τα επόμενα 40 χρόνια μέχρι να γίνεις νέος και να χαρείς την ζωή. Κάνεις πάρτι, πίνεις αλκοόλ και γενικά είσαι ‘ατακτούλης’. Μετά είσαι έτοιμος για το γυμνάσιο. Μετά πας στο δημοτικό, γίνεσαι παιδί, παίζεις. Δεν έχεις ευθύνες, γίνεσαι βρέφος μέχρι τη στιγμή που γεννιέσαι. Μετά περνάς 9 μήνες κολυμπώντας σε ένα πολυτελές σπά με όλα τα κομφόρ, κεντρική θέρμανση και πλήρη εξυπηρέτηση, μεγαλύτερο χώρο κάθε μέρα και – Νάτο !! Τελειώνεις σαν ένας οργασμός...» (Γ.Α.)
Ευρηματικό και ανατρεπτικό το χιούμορ του ο Γ. Άλλεν, ποτέ επιφανειακό συχνά  μας προβληματίζει. Τι είπε όμως για τον ίδιον μέσα από το φαινομενικό αστείο για την επόμενη ζωή του; Δεν είναι ο πρώτος που σκέφτηκε την αντιστροφή, άρα γιατί τώρα; γιατί έτσι; Τα αστεία λένε είναι η καλύτερη επίθεση, πράγματι, σαρκάζει τον θάνατο - άρα τον έχει σκεφτεί, αυτοσαρκάζεται με τον θάνατό του - άρα τον έχει συλλογιστεί. Φοβάται; Ίσως. Λένε ακόμα για τα αστεία ότι είναι η καλύτερη άμυνα στους φόβους γιατί σε συμφιλιώνουν με ότι φοβάσαι, όντως, στην τελευταία του πρόταση προσπαθεί να ενώσει τα δύο μεγάλα «τίποτα»,  του πριν και του μετά την ζωή, για να φορέσει το δικό του αιτιακό δαχτυλίδι ύπαρξης. Η σκέψη του δείχνει να αποδέχεται την φύση της ανθρώπινης ζωής που συμβαίνει μια φορά - σαν σαϊτιά, δίνοντας όλο τον χρόνο για προσωπική συνειδητότητα. Δείχνει ίσως και επίγνωση ότι η ζωή γράφεται μονοκοντυλιά σε μία διαδρομή. Αυτήν την διαδρομή, την ζωή που ο ίδιος ο Γ.Άλλεν έζησε και εκτιμά, χωρίς να της αλλάξει το παραμικρό, είπε ότι θα επιθυμούσε να ξαναζήσει αλλά στην αντίστροφη εκδοχή των γεγονότων της, από την δική του ωριμότητα προς την επίσης δική του αθωότητα.
Η ανθρώπινη ζωή ανάμεσα στο τίποτα-πριν και τίποτα-μετά είναι μια σειρά από τυχαία και μη τυχαία γεγονότα, που γράφονται μία φορά την κάθε φορά στον χρόνο τους. Όταν τα σκεφτόμαστε, θυμόμαστε τα χρώματα και τα αρώματα της ζωής που ζήσαμε, να τα αλλάξουμε δεν μπορούμε. Ο τρόπος που τα θυμόμαστε εμπεριέχει ή όχι την αποδοχή την φύση της ανθρώπινης ζωής που σαν  σαϊτιά περνάει μία μόνο φορά από το κάθε σημείο του κύκλου της ζωής μας. Στους συλλογισμούς αυτούς κάποιες φορές μπαίνουμε  στον πειρασμό να κοιτάξουμε την ζωή μας σαν λογιστικό παλίμψηστο φύλλο και με «απολογισμούς» τύπου "αν-τότε-τώρα-θα" να φανταστούμε όσα δεν ζήσαμε. Έτσι, αν το πρώτο σφάλμα που κάνουμε είναι ότι ζούμε την ζωή μας σαν πρόβα, το δεύτερο είναι ότι την σπαταλάμε σε λάθος συλλογισμούς. Παράδειγμα ενός τέτοιου συλλογισμού είναι η επόμενη σκέψη, μοιάζει στην εκφορά με του Γ.Άλλεν αλλά διαφέρει στο δια ταύτα, είναι της Αγγελικής και αφορά στις σχέσεις, θα μπορούσε όμως να αναφέρεται σε οτιδήποτε που ενδιαφέρει έναν τμηματικό απολογισμό. Εν τω μεταξύ, ζωή είναι αυτό που συμβαίνει την ώρα που εμείς σκεφτόμαστε το χτες και το αύριο. 
«Θέλω να ζήσω την ζωή μου ανάποδα- τουλάχιστον τις σχέσεις…. Ξεκινώντας από το τι κάνει ο άλλος μετά τον χωρισμό (τα "καλά διαζύγια" είναι ο ορισμός των επιτυχημένων γάμων). Συνεχίζοντας στον ίδιο τον χωρισμό (στον τρόπο που διαλέγει να διαχειριστεί το τέλος). Μετά στο άλυτο πρόβλημα (τι έκανε για να το λύσει). Μετά στην αρχή του προβλήματος (τι έκανε για να το αντιμετωπίσει). Ύστερα στον κορμό της σχέσης (πόσα από τον εαυτό του "έβαλε" στη σχέση). Κατόπιν στη χρυσή εποχή των 10 πρώτων ημερών. Έπειτα στη φλόγα της πρώτης γνωριμίας. Τέλος, ζεις την πρώτη φορά που τον διέκρινες μέσα στο πλήθος... Έ, τότε αλλάζεις δρόμο» (Α) 
Τα σημεία-σταθμοί της σχέσης μοιάζουν αιτιακά και προσδιορίζονται από εναλλακτικές υποθέσεις διαφορετικών επιλογών, με σκέψεις "στερνής γνώσης" που ηθελημένα αγνοεί ότι τότε, σε κάθε κόμβο επιλογής, οι επιπτώσεις ήταν όλες άγνωστες.  Οι «απολογισμοί» σημείων-σταθμών θέλουν να ξεχνούν αυτούς που τα έζησαν. Μιλάμε για σχέσεις που όταν συνέβαιναν ήμασταν κι εμείς εκεί. Τέτοιες σκέψεις αυτονομούν τα γεγονότα από τους συντελεστές, δείχνοντας ότι δεν τιμάμε τα πρώτα και δεν εκτιμάμε τους δεύτερους. Χρειάζεται να μας θυμίσουν ότι ο άλλος δεν ήταν τυχαίος κι ότι η ζωή μας μαζί του ήταν επιλογή; Άραγε δεχόμαστε τον εαυτό μας για όσα στην συγκεκριμένη σχέση μπόρεσε; Μεγάλο το ερώτημα -και η απάντηση δεν είναι ‘τόσα ήξερα τόσα έκανα’ γιατί κάθε φορά με όσα  ξέρουμε (καλούμαστε να) κάνουμε ότι κάνουμε στην ζωή μας.
Η Αγγελική διάλεξε να ξαναζήσει σχέση, κάποιος άλλος μπορεί να διάλεγε σπουδές, σχέσεις με φίλους, σχέσεις με παιδιά ή με γονείς, επάγγελμα, υγεία, και πολλά άλλα που θα θέλαμε να είχαν διαφορετική εξέλιξη. Το κοινό σε όλα αυτά είναι ότι κρίνουμε με όρους στερνής γνώσης από τα αποτελέσματα των επιλογών. Κρίση άδικη γιατί "σωστό" κάθε φορά ήταν το καλύτερο δυνατό στο τότε, και κρίση άσκοπη γιατί ούτε σήμερα είναι σίγουρο ότι διαθέτουμε κριτήρια για κρίση. Η "στερνή γνώση" που μιλά και κρίνει, είναι  ωφελιμιστική στις ανάγκες του τώρα και αυτές εξυπηρετεί, με αποστάγματα δήθεν σοφίας - που δεν είναι παρά πίκρα και θυμός για όσα δεν ζήσαμε και θεωρούμε ότι η Ζωή μάς χρωστάει.
Ζωή όμως δεν είναι οι συρραφές των όσων έγιναν, στις σχέσεις, στις σπουδές, στην υγεία, στις εξωτερικές και εσωτερικές μας συνθήκες, είναι το όλον που μέσα του κληθήκαμε να ζήσουμε. Ένα Όλον το οποίο υπερβαίνει το άθροισμα των μερών που το αποτέλεσαν και στο οποίο είχαμε όλο τον χρόνο να συλλογιστούμε και να επιλέξουμε φιλοσοφία για εμάς και την ζωή μας, όχι κοσμοθεωρία για τις ανάγκες μας αλλά συνειδητότητα και ευθύνη των επιθυμιών μας. Σε μια τέτοια Ζωή γίνονται οι Απολογισμοί και αυτό το Όλον πρέπει να έχουμε κατά νου άμα τύχει να μιλήσουμε για ‘επόμενη ζωή’ μας. Ένας έτσι σκεπτόμενα λόγος ποτέ δεν θα σπάσει σαν μωσαϊκό την ζωή που ζήσαμε , θα την δέχεται όλη και θα ξέρει την μοναδικότητα που αξιωθήκαμε. Και ναι τότε, στα σοβαρά και στ’ αστεία, με αφορμή ή χωρίς,  σε καφέ με φιλική κουβεντούλα ή σε μοναχικά οδοιπορικά , οι «απολογισμοί» μας πλέον δεν θα μας πληγώνουν.
 Αυτά όμως συμβαίνουν με τους τμηματικούς απολογισμούς μας, τουλάχιστον μέχρι να μάθουμε να τους κάνουμε με σωστά «μαθηματικά»... Ανοιχτό μένει το θέμα ενός απολογισμού ζωής. Αλλά για να κάνεις έναν τέτοιον απολογισμό πρέπει να έχεις σοβαρούς λόγους και η περίπτωση μιας δεύτερης ολικής ευκαιρίας, αν υπήρχε κι ανάμεσα στο σοβαρό και στο αστείο της υπόθεσης της, χωρίς άλλο θα μπορούσε να είναι ένας από αυτούς.  
Κλείνοντας με τους απολογισμούς ας συντονιστούμε ξανά με την ζωή που τώρα ζούμε. Κοιτάξτε αν θέλετε για λίγο το πληκτρολόγιό σας. Βλέπετε τα τοξάκια undo και redo; Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι αυτές τις λειτουργίες η ζωή μας δεν τις διαθέτει. Ταξίδια μπρος-πίσω δεν γίνονται ούτε στον χρόνο ούτε στις πράξεις. Οι άνθρωποι δεν είναι κονσέρβες για να ξέρουμε πότε λήγουν, οι πόζες που παίρνουμε δεν έχουν χρήση συστατικής. Με επιλογές γίνονται όλα και γενικώς τα πάντα είναι ανοιχτά. Ανοιχτά, αλλά για μία κίνηση την φορά. Άμα ρίξεις την πέτρα δεν γυρίζει πίσω. 
Το μαγικό με την ζωή στην αδυναμία της για undo και redo, είναι ότι κάνει αδύνατη την επανάληψη,  όλα είναι μοναδικά και συμβαίνουν άπαξ. Εκεί ακριβώς είναι που η ζωή ρίχνει τις απίστευτες ζαριές της. Ας επικεντρωθούμε σε αυτές.  Και ας προσθέσουμε στους "απολογισμούς" μας λίγο από την οντολογική μας μοναδικότητα στο τώρα. Ο Γούντυ Άλλεν με την σκέψη του ανέβηκε ανάποδα την Πανεπιστημίου αλλά το έκανε με πλήρη επίγνωση ότι δεν υπάρχει τίποτα μετά από "το μετά" του οργασμού...
  Σταυρούλα Πανοπούλου 01.2012