Σελίδες

καβάφης.ιθάκη.ταξίδι



καβάφης.ιθάκη.ταξίδι
Θα ήμουν στις τελευταίες τάξεις του Γυμνάσιου όταν πρωδιάβασα την «Ιθάκη» και μαγεύτηκα. Μαγεύτηκα από κάτι που ο νους μου δεν μπορούσε να νοιώσει, κι όμως το ένοιωθα πως βαθιά με αφορούσε. Το διαβάζαμε τότε και αναμεταξύ μας, στις συνευρέσεις μας, μια παλιοπαρέα από κορίτσια που επέμεναν να δίνουν νόημα ακόμα και στην σκόνη στο δωμάτιο, όταν ο ήλιος την χτύπαγε από το παράθυρο. Το διαβάζαμε και το ξαναδιαβάζαμε, παραβγαίναμε ποια το είπε καλύτερα, με πιο νόημα. Αλλά τι νόημα να δεις για μελλούμενα που το νόημά τους δεν ξέρεις; Μας φαινόταν σαν να μας χάραζε πορεία ζωής για την ζωή μας. Και την έδωσε. Η «Ιθάκη» ήταν πάντα εκεί, το σχέδιό της εργαζόταν, πίσω από κάθε σχέδιο που κάναμε για τη ζωή μας.
Η «Ιθάκη» ήταν το ένα από τα αγαπημένα μου ποιήματα, ποιητής της ο Καβάφης. Ήταν και δύο άλλα ποιήματα που μου άρεσαν εκείνο τον καιρό, η Ωδή εις Σάμον του Κάλβου, και οι Μοιραίοι του  Βάρναλη. Σήμερα όμως θα σταθώ στον Καβάφη. Μετά την «Ιθάκη» διάβασα και άλλα ποιήματά του, κανένα όμως δεν με μάγεψε όπως η μυστηριακή και πολλά υποσχόμενη (δική μου πλέον) Ιθάκη.
Τα χρόνια πέρασαν, και πολλές φορές το βιβλίο κατέβηκε από το ράφι και ξαναδιάβασα το ποίημα. Πολλές ήταν και οι φορές, που συχνά ή αραιά, στις διάφορες συζητήσεις, με φίλους και με γνωστούς, κάποιος από εμάς, αναφερόταν με νόημα στην «Ιθάκη». Ίσως είμαστε η γενιά της «Ιθάκης». Μεγάλη κουβέντα  μα ήταν σαν η γενιά μας να έλαβε στα χέρια της το ποίημα, σαν δαδί αναμμένο, για να φωτίσει τον δρόμο της, με όλα τα μυστικά του ταξιδιού κρυπτογραφημένα στις λέξεις του. Δαδί που το δώσαμε στα παιδιά μας, σαν μεγάλωσαν, διάβασαν κι αυτά την «Ιθάκη». Δεν ξέρω πώς ένιωσαν. Εκείνο που ξέρω είναι ότι εμείς, παρά τον χρόνο μας, τον σε μεγάλο μέρος ταξιδεμένο, η Ιθάκη ακόμα λέει κάτι μέσα μας. Κάτι, που χρόνο τον χρόνο, τόπο τον τόπο, στιγμή την στιγμή, μας ολοκληρώνει το νόημα του γρίφου της.
Πρόσφατα, διάβασα πάλι Καβάφη. Ξαναδιάβασα την Ιθάκη. Τρομάζω να μετρήσω τις φορές που την έχω διαβάσει. Τούτη την φορά, όταν την τέλειωσα, σαν παλίμψηστο, μου είπε κάτι ακόμα. Ότι πολλές ήταν οι κουβέντες που κάναμε «για την Ιθάκη», και μας διέφυγε ο νους από τις θάλασσες. Και μόνο που την συζητούσαμε τόσο πολύ, ήταν σαν να τις ταξιδεύαμε. Όμως σαν ταξιδεύεις δεν διαβάζεις, και σαν διαβάζεις δεν ταξιδεύεις. Και ρίγησα στην σκέψη ότι πιότερο ζήσαμε το ποίημα της, παρά το ταξίδι της που μας αναλογούσε.
Αυτή η τελευταία ανάγνωση - ίσως φταίνε οι διαδοχικές αναγνώσεις, μου μαρτύρησε, πως το νόημα που μας μάγευε και μας υποσχόταν το ταξίδι, ήταν ο αρχικός του ορίζοντας, και το υπόλοιπο ήταν το δικό μας ταξίδι. Άραγε πόσοι από εμάς το ταξίδεψαν πραγματικά, έτσι όπως το είχαν ονειρευτεί, μέσα από το φαντασιακό αρχικό μήκος της πλήρωσης, προς την εσωτερική τους ολοκλήρωση;
Με άλλο τρόπο τώρα που συλλογίζομαι την Ιθάκη του Καβάφη -και πιθανά της γενιάς του, θαρρώ ότι ήταν και θα είναι, δάδα για το ταξίδι κάθε ανθρώπου, κάθε γενιάς. Και είναι τώρα που κατανοώ ότι δεν είμαστε εμείς «η γενιά» της Ιθάκης. Η "Ιθάκη" ήταν πάντα εκεί, όπως ήταν και θα είναι πάντα εκεί και η "ιδέα" της, που σαν Κίρκη μαγευτική μπορεί να σε παγιδέψει στην περιγραφή και να σε καθυστερήσει στο ταξίδι.
Τούτο σε τίποτα δεν μειώνει το ποίημα. Αντίθετα. Μας δίνει την ευθύνη ακόμα και αυτού του τελευταία αναγνωσμένου νοήματος. Και τούτο το φορτίο μοιάζει βαρύ, για σκαριά που νόμιζαν πως ήδη ταξιδεύουν.

 

  Σ.Π. 12.2013

Κωνσταντίνος Καβάφης, 1863-1933 (φωτογραφία από agriopress.gr)