Σελίδες

Η αμυγδαλιά (αρχαίος μύθος)



Μέσα από μύθους τους για τα στοιχεία τις φύσης, οι άνθρωποι, ιστορούν διαχρονικά τις καταστάσεις που οι ίδιοι βιώνουν. Στις αφηγήσεις τους για τα φυτά, φέρουν συχνά στους μύθους τους, την συνιστώσα του ανθρώπινου συναισθήματος. Το συναίσθημα για τον άνθρωπο είναι εξίσου σημαντικό με την σκέψη του, μιας και τα δύο μαζί αντιπροσωπεύουν το ενιαίο που αισθανόμαστε εντός μας ως "εαυτό" ή και ως "ψυχή". Η πρόοδος της επιστήμης ίσως κάποια στιγμή μας πληροφορήσει ότι είναι τόσο ενιαία, που δεν ισχύει η απόδοση που έχουμε σήμερα, ότι η σκέψη προκαλεί το συναίσθημα. Ίσως δεν υπάρχει προκλητική εκδήλωση αναμεταξύ τους. Ίσως συνεργάζονται. Ίσως δουλεύουν ταυτόχρονα. Και τούτο θα είναι μεγάλη αλλαγή για τις αποδόσεις που κάνουμε σήμερα, μία από αυτές -και αντίστροφη της προηγούμενης, είναι ότι το συναίσθημα προκαλεί την σκέψη, ενίοτε δυσλειτουργική για την ζωή. Μια τέτοια απόδοση θα σας μεταφέρω με έναν μύθο, που από τα αρχαία χρόνια κυκλοφορεί, και δείχνει ότι δεν είναι δική μας ανακάλυψη η "ψυχοσωματική". Ο μύθος αυτός θίγει ταυτόχρονα και άλλα θέματα. Ας τον ακούσουμε.




Η αμυγδαλιά
 



Τα αρχαία χρόνια, στην Ελλάδα, όπως και σήμερα υπήρχαν αμυγδαλιές. Η αμυγδαλιά είναι το δέντρο που ανθίζει μέσα στο καταχείμωνο και πολύ πριν από την εποχή που η Περσεφόνη βγαίνοντας στον ήλιο, φέρνει την άνθηση της νεκρής φύσης, την γέννα δηλαδή μέσα από τον θάνατο. Οι αρχαίοι, δημιούργησαν ένα μύθο για την αμυγδαλιά, που εξηγεί το παράκαιρο και παράτολμο άνθισμα της.

Λένε λοιπόν ότι η αμυγδαλιά πριν γίνει δέντρο ήταν γυναίκα, ονομαζόταν Φυλλίς και ήταν θυγατέρα βασιλιά της Θράκης. Μία από τις μυθοπλασίες ξεκινά την ιστορία λίγο μετά από τον πόλεμο της ομηρικής αρχαιότητας και είναι η εξής.

Ο Δημοφώντας, ο γιός του Θησέα και της Φαίδρας, διαδέχτηκε τον βασιλιά της πόλης των Αθηνών Μενισθέα όταν αυτός σκοτώθηκε κατά τον Τρωικό πόλεμο.
Σαν τέλειωσε ο πόλεμος ο Δημοφώντας μαζί με τους άλλους ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής. Περνώντας από τις ακτές της Θράκης, ίσως για να γλυτώσει από θαλασσοταραχή, επισκέφτηκε την περιοχή.
Μαθαίνοντας την είδηση, ο Σίθωνας, ο βασιλιάς του τόπου, πρόσφερε την φιλοξενία του. Στα πλαίσια της φιλοξενίας, και καθώς ο Δημοφώντας ήταν ανύπανδρος, ο οικοδεσπότης πρότεινε γάμο του άξιου νέου με την ξακουστή για την ομορφιά κόρη του, Φυλλίδα.
Οι νέοι γνωρίστηκαν και άρεσε ο ένας στον άλλον, η Φυλλίδα τον ερωτεύτηκε. Η γνωριμία οδήγησε σε σχέδια για γάμο. Λίγο πριν τον βασιλικό γάμο, ο Δημοφώντας θέλησε να πάει για λίγο στην Αθήνα, για κάποιες δουλειές, αλλά και γιατί είχε επιθυμήσει την πατρική γη. Η Φυλλίδα, αν και στενοχωρήθηκε για την αναβολή,  αποδέχτηκε το αναγκαίο για τον Δημοφώντα ταξίδι, καθώς αυτός με θέρμη της υποσχέθηκε ότι θα επιστέψει σύντομα.

Εδώ άλλοι μύθοι λένε ότι ο γάμος δεν πρόλαβε να γίνει, και άλλοι λένε ότι έγινε και μετά προέκυψε το ταξίδι. Σημασία έχει ότι σε αυτή την πρώτη φάση η Φυλλίδα έμεινε στην Θράκη και ο Δημοφώντας ταξίδεψε στην Αθήνα.  Το επόμενο που έχει σημασία είναι ότι ο Δημοφώντας ξέχασε να επιστρέψει. Η Φυλλίδα στην αρχή έκανε υπομονή, σταδιακά η υπομονή έγινε απογοήτευση, μετά απόγνωση και στο τέλος  απελπισία.
Σε αυτό το σημείο, κάποιοι μύθοι λένε ότι η ερωτευμένη Φυλλίδα πέθανε από την στενοχώρια της, άλλοι λένε για αυτήν ότι αυτοθέλητα έφυγε από την ζωή. Σημασία έχει ότι η πιστή και ερωτευμένη γυναίκα πέθανε, μην αντέχοντας την ατέρμονη αναμονή.
Οι θεοί βλέποντας την τραγική κατάληξη του άδολου έρωτά της, συγκινήθηκαν και απεφάσισαν να μην εγκαταλείψουν το άψυχο σώμα της όμορφης Φυλλίδος στην φθορά του πανδαμάτορος χρόνου. Την μεταμόρφωσαν σε ένα λεπτεπίλεπτο δένδρο, χωρίς φύλλα, για να καταδεικνύεται η λύπη που ένοιωθε όσο ζούσε. Το δένδρο αυτό ήταν η αμυγδαλιά.

Ο Δημοφών κάποια στιγμή επανήλθε στην Θράκη αναζητώντας την, αλλά δυστυχώς και για τους δύο, ήταν αργά. Έμαθε για το τραγικό τέλος της και την παρέμβαση των θεών. Ζήτησε να μάθει πού ήταν αυτό το δένδρο.
Όταν το αντίκρισε, με έντονο ψυχικό άλγος και συναισθηματική φόρτιση, θέλησε να νιώσει την ζεστασιά του κορμού του δέντρου που έγινε η αγαπημένη του, ζεστασιά που ποτέ πια δεν θα απολάμβανε από το κορμί της. Άπλωσε τα χέρια του και αγκάλιασε τον κορμό με όση δύναμη είχε. 
Και τότε συνέβη κάτι.
Η αμυγδαλιά γέμισε φύλλα, και μετατράπηκε σε πανέμορφο ανθοφόρο και καρποφόρο φυλλοβόλο δένδρο, δείχνοντας ότι η Φυλλίς, αν και δέντρο, διατηρώντας αναλλοίωτο τον έρωτά της για τον Δημοφώντα, άνθισε στην αγκαλιά του, καταπώς ανθίζουν οι ερωτευμένοι άνθρωποι σαν αγκαλιάζονται. 



Αυτός ήταν ο μύθος. Άλλοι λένε ότι συμβολίζει την ελπίδα και την υπομονή. Άλλοι, τον άδολο έρωτα και την αγνότητα της αγάπης. Εγώ πάλι, τον συνδυάζω με την στενή σχέση που έχει ο έρωτας με τον θάνατο. Ο έρωτας, μερικές φορές, φέρνει και τον θάνατο, τον φυσικό. Ο έρωτας που δεν ζεις αλλά νιώθεις, μετατρέπεται σε ιδέα. Ιδέα που καλεί και φέρνει διαδοχικά, την νοσταλγία, το παράπονο, το ψυχικό άλγος, την ασθένεια, ίσως και τον ίδιον τον θάνατο.  

Έτσι λοιπόν, και καθώς η μικρή ιστορία της Φυλλίδας και του Δημοφώντα τελειώνει με τέλος όχι ευχάριστο, ο μύθος αυτός όμοια με τους άλλους μας αρέσει, γιατί μας μαθαίνει (και είναι μάθημα ζωής) ότι όλα στη ζωή (όπως και στα παραμύθια μας για την ζωή) δεν τελειώνουν πάντα ευχάριστα. Άλλωστε, αν είχε τελειώσει καλά και ετούτος ο μύθος, η αμυγδαλιά θα άνθιζε παράλογα μες το καταχείμωνο, εμείς δεν θα είχαμε σοβαρούς λόγους να την βλέπουμε να ανθίζει κάθε χρόνο, και δεν θα μαθαίναμε ότι και μια τέτοια εξέλιξη είναι εξίσου δυνατή στον κύκλο της ζωής. Εξέλιξη που αποδεικνύει ότι αφενός υπήρχε ζωή για να αφαιρεθεί, και αφετέρου υπήρχε θάνατος για να γεννήσει το άνθισμα της νέας ζωής. 

Θα έλεγα ότι αυτοί έζησαν καλά και εμείς καλύτερα. Και ότι μας έμαθαν να θεωρούμε «καλό» και ένα «κακό» τέλος, αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι η παιδεία μας στους μύθους είναι αρκετή για τέτοιες αναγνώσεις. Παρ’ όλα αυτά, με αυτόν το μύθο, κάνω την πρώτη μου νύξη, στον θάνατο και τον έρωτα, τις μεγαλύτερες αποδείξεις ύπαρξης της ζωής. Με την ζωή να κυριαρχεί, και όλα τα άλλα να είναι εκφάνσεις της. Τώρα νομίζω τέλειωσε και το δικό μου παραμύθι. Καλά ζήσαν αυτοί παλιά και καλά ζούνε σήμερα οι άλλοι, με ή χωρίς τα παραμύθια τους. Καλά και αληθινά να ζήσουμε κι εμείς την δική μας ζωή, ο καθένας την δική του κι όλοι μαζί την ανθρώπινη. 


Σταυρούλα Πανοπούλου, Φεβρουάριος 2014


Πηγές:
Στοιχεία για τον μύθο από www.anthanassa.gr, www.paidika.gr και maros-kindergarten.blogspot.g