Σχετίζεται η Ψυχολογία με την Πολιτική;
Ας αφήσουμε αυτό το ερώτημα να αιωρείται, σχετικά με τον ρόλο που καλείται συχνά να λάβει η Ψυχολογία στην ζωή των πολιτών, και ας διαβάσουμε ένα παλιό γράμμα «προς την Αντιγόνη», που κάποτε προεκλογικά η πολιτική μου σκέψη «της έστειλε» και το οποίο αναφέρεται στην Δημοκρατία.
Ωδή στην Δημοκρατία
(γράμμα στην Αντιγόνη)
Αγαπητή Αντιγόνη,
Σε γνώρισα μικρή όταν διάβασα την διήγηση της ζωής σου στο σχολείο. Είναι το μόνο αρχαίο κείμενο που διάβασα από μετάφραση πολλές φορές ολόκληρο και το παρακολουθούσα να εκτυλίσσεται στην αρχαία γλώσσα, δυστυχώς όχι όλο. Μέρες ολόκληρες σκεφτόμουν αυτά που είπες στον Κρέοντα. Σε θαύμαζα για το θάρρος σου και απόρησα πώς και οι άλλοι δεν σε στήριξαν σε αυτό που δίκαια έλεγες. Από τότε πολλές φορές σε θυμήθηκα, κάθε φορά που μία αξία θεωρούσα ότι υπερβαίνει τον νόμο του κράτους.
Αυτά που ζήτησα εγώ από το κράτος στη ζωή μου, ήταν νόμοι που θα φρόντιζαν όλους τους πολίτες, ψηφίζοντας το κόμμα που κατά την κρίση μου θα το έκανε καλύτερα. Δεν ξέρω αν διάλεξα το καλύτερο κόμμα, αρκεί που εγώ νόμιζα ότι ήταν τέτοιο. Κατά κάποιο τρόπο έκανα πάντα το χρέος μου σαν πολίτης όποτε αυτό μου ζητήθηκε από την πολιτεία και την κοινωνία, αλλά και όποτε θεώρησα ότι χρειαζόταν.
Με την θρησκεία δεν τα πήγα πολύ καλά, παρά τις δύο έντιμες προσπάθειές μου να πιστέψω. Την μία φορά στην χριστιανική θρησκεία, με διπλή κατεύθυνση ορθόδοξης και καθολικής, και την άλλη μέσω ανατολικών θρησκειών και υπερβατικών καταστάσεων. Απέτυχα. Νομίζω ότι φταίει η αναλυτική σκέψη μου.
Η αναλυτική σκέψη όμως με γλύτωσε από μάγια ξόρκια ζώδια, με φύλαξε από προλήψεις και με έκανε ακριβή στις επιστήμες που ασχολήθηκα. Σαν νους ξέρω ότι πριμοδοτώ το ένα ημισφαίριο την ίδια ώρα που με το άλλο παλεύω να υπάρξω. Σύγχρονες θεωρίες λένε ότι τέτοιος διαχωρισμός δεν υπάρχει και ότι και τα δύο ημισφαίρια κάνουν το ένα την δουλειά του άλλου. Έτσι ησύχασα και μου έμεινε ο μεικτός τρόπος σκέψης.
Στα λέω όλα αυτά γιατί με προβλημάτισε έντονα μήπως φταίει κάτι σε μένα που δεν μπορώ να εντάξω στην ζωή μου όσα η σκέψη μου θεωρεί κατακτημένα. Η ηθική μου μοιάζει οικουμενική αλλά συχνά με πιάνω να σκέφτομαι τοπικιστικά, ενίοτε πριμοδοτώντας τις ομάδες που ανήκω - αλλά και άτομα που θεωρώ σημαντικά.
Με αφορμή λοιπόν πολιτικές εκλογές που γίνονται αυτόν τον καιρό, παρουσία έντονων οικονομικών προβλημάτων της χώρας, αναρωτήθηκα γιατί ο κόσμος μας είναι έτσι. Γιατί πράγματα που θεωρούμε σωστά δεν τα διεκδικούμε για όλους.
Άνοιξα τα βιβλία μου και χώθηκα μέσα. Σύγκρινα τι λένε σύγχρονοι σοφοί για την σκέψη του ανθρώπου. Ήθελα να μάθω και να μάθω… Και το βρήκα αλλά δεν μου άρεσε. Για αυτό και σου γράφω σήμερα.
Εσείς στην αρχαία Ελλάδα είχατε μία Δημοκρατία. Έτσι το ονομάσατε και μας το αφήσατε να μας στοιχειώνει τον νου περισσότερο από την φιλοσοφική σκέψη που κληροδοτήσατε σε άγνωστο όπως φαίνεται παραλήπτη. Έτσι και σαστισμένοι, καμαρώνουμε στους άλλους ότι εδώ γεννήθηκε η Δημοκρατία και η Φιλοσοφία, αγνοώντας την δεύτερη και προσπαθώντας την πρώτη.
Σε αυτά που διάβασα και σκέφτηκα, γιατί πρέπει να σου πω ότι δεν ήταν έτοιμα, χρειάστηκε συνδυαστική σκέψη σε παράλληλες θεωρίες, είδα ότι κάτι έπαθε η σκέψη μας με τον χρόνο και αντί να εξελίξουμε την κρίση μας, από τότε που ζούσες έως εδώ, γίναμε ακόμα περισσότερο άτομα του εαυτού μας.
Και μην νομίσεις ότι αυτό γιατρεύεται από τους σύγχρονους γιατρούς, γιατί αυτοί ασχολούνται κύρια με το σώμα. Μερικοί που υποστηρίζουν ότι ασχολούνται με το μέσα μας, ή χάπια μας δίνουν ή λόγια. Δεν λέω ότι δεν κάνουν δουλειά, μια χαρά μας φτιάχνουν. Αλλά πώς να το πω; Όλο και το μυαλό απομακρύνεται από το συναίσθημα.
Αυτό, κάπου ανάμεσα σε σένα και μένα στα χρόνια, το είπαν δυισμό, το «άλλο το σώμα και άλλο το πνεύμα», αλλά τα είχε πει και κάποιος δικός σας νομίζω οπότε μπορεί και να ξέρεις για τί σου μιλάω, αλλά να το γνωρίζεις με άλλο όνομα.
Αυτό το λέω γιατί από δυισμό σήμερα φτάσαμε στον τριισμό, τώρα έχουμε χωρίσει σώμα πνεύμα και συναίσθημα. Κάποιοι χοντρικά το λένε σώμα και ψυχή όπως εσείς παλιά, αλλά ανάθεμα και τι εννοούνε όταν το λένε.
Το λέει και η θρησκεία. Η μόνη ίσως που ξέρει καλά να κάνει τον κόσμο να ονειρεύεται και να σκέφτεται με συγκεκριμένο τρόπο. Κάτι που και εσείς είχατε παλιά αλλά με περισσότερους θεούς στην κεφαλή της.
Όπως και να έχει εσύ όταν είδες τον αδελφό σου σκοτωμένο ήθελες να ακολουθήσεις τον νόμο των θεών και όχι των ανθρώπων. Δεν είμαι σίγουρη ότι το είπαν πραγματικά θεοί αυτό, τέτοια καταγραφή δεν υπάρχει κάπου. Σίγουρα ήταν συνήθεια για να μην παθαίνετε αρρώστιες από εκτεθειμένα σώματα, κατάσταση που σύντομα συνοδεύτηκε με λειτουργικό αποχαιρετισμού θανάτου.
Και μιας και είπα για τον θάνατο, οφείλω να σου πω ότι εσείς παλιά τον θάνατο τον συζητούσατε, εμείς όχι. Αν το σκεφτούμε ανησυχούμε τόσο πολύ που ή ονειρευόμαστε παραδείσους ή μας σκεφτόμαστε σε άλλες διαστάσεις.
Γενικά με την φύση τα είχατε καλύτερα. Και με τον άνθρωπο επίσης. Αν και το δεύτερο είναι υπόθεση και σκέψη για τους τρόπους που καθημερινά συζητούσατε, μιας και δεν το θεωρώ τυχαίο τόσοι φιλόσοφοι να ήταν μαζεμένοι σε έναν τόπο και χρονικά τόσο κοντά.
Επανέρχομαι όμως στο θέμα της Δημοκρατίας και των εκλογών. Σε συνδυασμό με τις μεγάλες ηθικές αρχές που θα έπρεπε να καθορίζουν την σκέψη μας και την ψήφο μας.
Στα βιβλία που διάβασα για την σκέψη*, αν τα μέτρησαν καλά όσα έψαξαν και βρήκαν, δεν βρήκαν ανθρώπους που η σκέψη τους να κινείται σαν την δικιά σου, παρά μόνο ελάχιστες εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν και τον κανόνα ότι υπάρχετε μεν, εξαιρετικά σπανίως δε.
Η επόμενη περίπτωση σκέψης, και εκεί μπαίνει και το θέμα της Δημοκρατίας, είναι να ξέρουν οι άνθρωποι ότι είναι συγκεκριμένοι και ότι ατομικά έχουν διαφορετικά συμφέροντα, αλλά να επιδιώκουν μέσα από την διακυβέρνηση του τόπου τους το γενικό καλό για όλους. Αυτό δεν είναι η Δημοκρατία; Να σκεφτόμαστε το καλό όλων και μετά να επιλέγουμε ένα κόμμα για να μας αντιπροσωπεύσει στην βουλή.
Στα βιβλία όμως που διάβασα και αυτός ο τρόπος σκέψης αφορούσε λίγους, για την ακρίβεια ένα δέκα τα εκατό και δεν είμαι και σίγουρη για την εξέλιξη του ποσοστού σε μονοψήφιο αριθμό καθώς μεγαλώνουν οι άνθρωποι, γιατί η καμπύλη μετά τα 35 έδειχνε πτωτική τάση.
Ποιος τρόπος σκέψης ήταν ο κυρίαρχος; Έ; Θα στο πω γιατί έχω τρομάξει τόσο πολύ και κάπου θέλω να το πω, διάλεξα εσένα. Ναι, στην μεγάλη μας πλειοψηφία σήμερα, κρίνουμε βάση του καλού της ομάδας, τάξης, ατόμων που ανήκουμε. Τόσο καλά Αντιγόνη…
Κάνει κακό αυτό για την Δημοκρατία; Αν διαλέγουμε κόμματα που κινούνται για το καλό μιας ομάδας και το ξέρουμε, εντάξει. Το κακό είναι ότι λόγω αυτής της «δημοκρατίας» που λέγαμε, διαλέγουμε ότι να’ναι γιατί ούτε αυτοί λένε ποια συμφέροντα υπερασπίζουν αλλά ούτε και εμείς ξέρουμε τι ακριβώς είμαστε.
Αν είχαμε έναν Σόλωνα, θα μας έλεγε «άμα θες να λες την γνώμη σου πες την, αλλά η συμμετοχή της γνώμης σου σε αυτό που θα γίνει θα είναι τόση, όσα τα χρήματα που δίνεις για να στηρίξεις την χώρα». Εμείς άλλοι πληρώνουν - άλλοι αποφασίζουν. Εκεί είναι και το μπέρδεμά μας σήμερα με την Δημοκρατία μας. Ά, ξέχασα κάτι ακόμα, σε εσάς δεν υπήρχε αδιάφορος πολίτης, ούτε ατιμώρητοι διεφθαρμένοι πολιτικοί.
Ελπίζω να μην σε μπέρδεψα μία για την δημοκρατία και μία για τις αξίες, αλλά νομίζω ότι κάπου εκεί είναι το κλειδί που χάσαμε και κλειδωθήκαμε απ΄έξω από την ίδια μας την ζωή. Μιλάω για το εύ ζειν, όχι για το άλλο.
Έχουμε και άλλα προβλήματα, που συνδέονται με το τι νομίζουμε ότι είναι χώρα, άλλοι το νομίζουν για το κράτος άλλοι για ένωση κρατών και άλλοι για τον πλανήτη. Καλύτερα ήσασταν εσείς τότε που δεν ξέρατε ότι η γη είναι στρογγυλή και δεν γνωριζόσασταν με τους άλλους.
Κι όμως εσύ όταν ήθελες να υλοποιήσεις τους νόμους των θεών νόμιζες ότι ισχύουν για όλον τον τότε γνωστό κόσμο… Εμείς και που ξέρουμε όλον τον κόσμο, ακόμα μαλώνουμε αν υπάρχουν νόμοι που να ισχύουν για όλους.
Και εντάξει το θέμα μου δεν είναι για οικουμενικές αλήθειες, τώρα που σου γράφω είναι για την χώρα μου μόνο. Που έχει δήθεν δίλημμα που θα ανήκει, η περίπτωση να ανήκει μόνο στον εαυτό της δεν παίζει, από τότε που ζούσες μέχρι εδώ τα πράγματα άλλαξαν, άμα δεν έχεις πλάτες καλύτερα μην αποκοιμηθείς.
Η περίπτωση η Δημοκρατία να ίσχυε και ανάμεσα στα κράτη είναι κάτι που σίγουρα θα μπορούσε να συμβεί, αυτό άλλωστε προσπαθούν και οι ενώσεις που γίνονται, μία από αυτές είναι και αυτή δήθεν που θα πρέπει να αποφασίσουμε αν ανήκουμε ή όχι.
Η αλήθεια είναι ότι αφού δεν βολεύουμε σωστή δημοκρατία στην χώρα μας ο καθένας σαν κράτος, πώς θα κάνουμε δημοκρατία ανάμεσα στα κράτη; Εδώ και μέσα στο σπίτι μας είναι μερικές φορές πρόβλημα.
Σε κούρασα όμως νομίζω και δεν είμαι και σίγουρη τώρα που το σκέφτομαι ότι θα το διαβάσεις το γράμμα που σου γράφω. Η αλήθεια είναι ότι εν γνώσει μου αγνόησα τον Σοφοκλή και δεν απευθύνθηκα σε αυτόν. Πρέπει να ήσουν αληθινή, αλλά και να μην ήσουν σε έκανε αυτός με την φαντασία του που σε ήθελε να είσαι η αλήθεια.
Το να συνομιλείς με κάποιον που δεν υπάρχει διαφέρει στο τι θα πουν οι άλλοι για όποιον το κάνει - εμένα για παράδειγμα που τώρα το κάνω. Το να μιλήσεις σε έναν νεκρό επιτρέπεται, θα έχεις τους λόγους σου. Το να μιλήσεις με έναν θεό, επίσης. Το να νομίσεις όμως ότι σου απαντάει ο νεκρός ή ο θεός είναι παράπτωμα και οδηγεί σε φάρμακα. Από αυτήν την άποψη είναι καλύτερα να μην μου απαντήσεις ποτέ, αρκεί που σου είπα ότι ήθελα εγώ.
Φιλικά και με εκτίμηση,
Σταυρούλα
Σταυρούλα Πανοπούλου (15 Ιουνίου 2012)
(*) Kohlberg's Stages of Moral Development, Three Levels and Six Stages of Moral Reasoning, http://en.wikipedia.org/wiki/Lawrence_Kohlberg%27s_stages_of_moral_development, http://faculty.plts.edu/gpence/html/kohlberg.htm, http://www.education.com/reference/article/kohlbergs-moral-reasoning/
