Σελίδες

«Μόνοι-Μαζί» στο διαδίκτυο

.
Αφορμή για αυτήν την "συνθέαση" είναι ένα δημοσίευμα για το βιβλίο Facebook, "Μόνοι Μαζί" στην σύγχρονη τρέλα:
« Αντί να βοηθούν και να προσφέρουν παρέα, τα sites κοινωνικής δικτύωσης τύπου facebook απομονώνουν στην πραγματικότητα ακόμα πιο πολύ τους χρήστες τους, δημιουργώντας σύγχρονη τρέλα στον ψυχισμό τους. Αυτό υποστήριξε σε τηλεοπτική εκπομπή αλλά και στο τελευταίο βιβλίο της «Μόνοι Μαζί» η διάσημη αμερικανίδα κοινωνιολόγος Σέρι Τερκλ, καθηγήτρια στο ΜΙΤ και πρωταγωνίστρια στις επιθέσεις επίθεση κατά των νέων μορφών επικοινωνίας. Η Τερκλ ένωσε τη φωνή της με πλειάδα ειδικών που κατηγορούν Facebook, Twitter και λοιπά αντίστοιχα sites. Οι φρενήρεις ρυθμοί με τους οποίους επικοινωνούμε online «οδηγούν σε μία ψυχοπαθολογική συμπεριφορά», γράφει συγκεκριμένα στο νέο της βιβλίο. Μάλιστα, όπως είπε η ίδια στο δημοφιλές τηλεοπτικό σόου του κωμικού Στίβεν Κόλμπερτ, έχει πάει σε κηδείες όπου οι πενθούντες συγγενείς ελέγχουν κάθε δύο λεπτά το iΡhone τους. Σύμφωνα με την δρ. Τερκλ, η τεχνολογία απειλεί να κυριαρχήσει επί της ζωής μας και να μας απομονώσει από την επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Δημιουργώντας μας την ψευδαίσθηση ότι μας επιτρέπει να επικοινωνούμε καλύτερα, μας κάνει να ζούμε σε μία κυβερνο-πραγματικότητα πολύ κατώτερη, και συχνά πιο σκληρή, από τον πραγματικό κόσμο. Ως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα θεωρείται η περίπτωση της Σιμόν Μπακ που είχε 1.048 «φίλους» στο Facebook αλλά ουδείς έσπευσε να την αποτρέψει ή έστω να ειδοποιήσει τις αρχές, όταν δήλωσε ότι θα αυτοκτονήσει....»
 Υπάρχει άραγε βάση αλήθειας σε αυτή την άποψη;

Δημιουργούν πρόβλημα οι διαδικτυακές κοινότητες ;

Όταν πριν χρόνια άκουσα σε μία διάλεξη για τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις τον όρο ecological nest για το διαδίκτυο απόρησα και ειλικρινά δεν κατάλαβα πώς θα μπορούσαμε να χωρέσουμε στον κυβερνοχώρο ανθρώπινες σχέσεις και αισθήσεις. Η τότε απάντηση που πήρα στην διευκρινιστική ερώτηση ήταν «γιατί είμαστε μόνοι». Παρά την διευκρίνιση, η αρχική μου αντίληψη ήταν ότι οι συναντήσεις αυτές γινόντουσαν στα φόρουμ, αυτοί δεν είναι άλλωστε οι θεματικοί τόποι συγκέντρωσης ανθρώπων, με κοινά ενδιαφέροντα και αναζητήσεις; Και πάλι όμως δεν διέκρινα την θαλπωρή που υπονοούσε ο ομιλητής εκείνη την ημέρα λέγοντας «κάποιοι άνθρωποι φωλιάζουν εκεί». Αργότερα βρήκα την λέξη που ξεκλείδωσε την έννοια του ecological nest, ήταν η λέξη/έννοια social network, τα κοινωνικά δίκτυα. Σήμερα σκέφτομαι ότι όποιος αισθάνεται καλά και θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού του την υπαγωγή του σε ένα κοινωνικο δίκτυο όπως το fb, τότε σίγουρα πρόκειται για έναν πολύ μοναχικό άνθρωπο που έχτισε εκεί με κόπο μια φωλιά για να αισθάνεται ζεστά κάπου.
Είμαστε μόνοι ή μαζί στο διαδίκτυο;
Ο όρος κοινωνική δικτύωση προϋπάρχει της διαδικτυακής της έννοιας και αφορά την τάση του ατόμου να επικοινωνεί με τους άλλους και να ανήκει σε μία ανθρώπινη κοινότητα. Φυσικές και εικονικές κοινωνικές δικτυώσεις φαίνεται να επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό και σήμερα είναι παράλληλες. Γιατί αποφασίζει όμως κάποιος να μπεί σε ένα εικονικό κοινωνικό δίκτυο; Για πέντε λόγους απαντάνε κάποιοι ερευνητές, 1) επειδή οι άνθρωποι βαριούνται στη δουλειά τους, 2) επειδή είναι δυσαρεστημένοι με την ερωτική τους ζωή, 3) επειδή σε αυτόν τον κόσμο υπάρχουν πολλοί ναρκισσιστές - και ακόμα περισσότεροι ηδονοβλεψίες, 4) επειδή θέλουν να τα πάνε καλά με τους (έστω και εικονικούς) άλλους, και  5) γιατί θέλουν να ξεχωρίσουν και να διακριθούν ανάμεσα σε αυτούς. 
Για να τα κάνεις όμως όλα αυτά πρέπει να έχεις χρόνο, η κοινωνική δικτύωση αν στοιχίζει σε κάτι είναι ότι την πληρώνεις με τον ανεκτίμητα πολυτιμο χρόνο σου. Αν αληθεύουν οι προηγούμενοι λόγοι για την ένταξη στα δίκτυα, μοιάζει πιθανό και φαίνεται λογικό οι άνθρωποι αυτοί να είναι έτοιμοι να υπογράψουν δέσμευση χρόνου, για να καλύψουν τις συγκεκριμένες ανάγκες τους.  Όμως ο χρόνος που θα διαθέσεις δεν αναγράφεται κατά την ένταξη, στην αρχή το κάνεις ‘’για διάλειμμα’’ για να χαζολογήσεις και να χαλαρώσεις, σύντομα όμως το διάλειμμα επεκτείνεται και κατατρώει το 24ωρο, «όποιος δεν το αντιλαμβάνεται ότι του συμβαίνει ενώ το κάνει, έχει σοβαρό πρόβλημα» είπε χαρακτηριστικά κάποιος σε ερευνητική συνέντευξη. Το γιατί κάποιος θα μείνει πολύ χρόνο συνδεδεμένος στο δίκτυο ποικίλει, και ενώ ο ίδιος θα πει ότι εξαρτάται από τον τάδε ειδικό  στόχο, στην ουσία καθορίζεται μόνο από τον χρόνο που διαθέτει "για χάσιμο". 
Έχετε δει άνθρωπο ευτυχισμένο με την δημιουργική δουλειά του και ερωτευμένο με τον σύντροφό του να μπαίνει συνέχεια στο φέισμουκ; Δεν νομίζω. Αντίθετα άνθρωποι απελπισμένοι από την ανούσια εργασία τους και από το κενό στις σχέσεις τους κινδυνεύουν να γίνουν πρωταθλητές στην διαδικτύωση. Ακραία περίπτωση καθήλωσης στον χρόνο αποτελεί το περιστατικό μιας νέας που επί μακρόν και επί καθημερινής βάσης μελετούσε την σελίδα του κάποτε αγαπημένου της για να παρακολουθεί τις δραστηριότητές και τις φιλίες του ώστε να διακρίνει τον κατάλληλο χρόνο για την επόμενη κρούση της. Το άρθρο παρουσίασε και άλλες τέτοιες συμπεριφορές που εκτός από το χάσιμο χρόνου έδειχναν κα μια εμμονή της σκέψης σε μια ιδέα ή ένα πρόσωπο, ο τίτλος του άρθρου ήταν Facebook OCD -  ευφυολόγημα προφανώς των συγγραφέων μιας και δεν υπάρχει τέτοια διαταραχή. 
Υπάρχει όμως μια διαταραχή που σύντομα θα εισαχθεί στο DSM και είναι η «εξάρτηση από διαδίκτυο». Τα κριτήρια που αξιολογούν την παθολογική χρήση του διαδικτύου είναι τα εξής: 1)  προσκόλληση στον παγκόσμιο ιστό, 2) μία ανάγκη για αυξημένο χρόνο παραμονής σε σύνδεση ώστε να επιτευχθεί ένα επίπεδο ικανοποίησης, 3)   αποτυχημένες προσπάθειες περικοπής του χρόνου παραμονής, 4) ευερεθιστότητα, κατάθλιψη ή ύφεση της διάθεσης όταν η χρήση περιορίζεται, 5) παραμονή στη σύνδεση περισσότερο από όσο αρχικά ήταν προγραμματισμένο, 6) διακινδύνευση μίας δουλειάς ή μίας εργασίας εξαιτίας της χρήσης του ιστού, 7) ψευδείς δηλώσεις στους άλλους σε σχέση με τον πραγματικό χρόνο χρήσης, 8) παραμονή στη σύνδεση ως ένας τρόπος ρύθμισης της διάθεσης. Σύμφωνα με το Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου η πλήρωση πέντε των οκτώ αυτών κριτηρίων, είναι ικανή για την τοποθέτηση της διάγνωσης.
Πέραν του ίδιου του εθισμού στο μέσον, με την αλυσίδα συμπεριφορών που αυτό προκαλεί δυσκολεύοντας την ζωή μας, υπάρχει περίπτωση να αλλάζει μονιμότερα χαρακτηριστικά μας; μπορεί για παράδειγμα να μας κάνει νάρκισσους; Κατά την γνώμη των ειδικών αυτό είναι τάση συμπεριφοράς που προϋπάρχει.  Τα προφίλ των κοινωνικών δικτύων είναι δομημένα εγωκεντρικά, περιστρέφονται γύρω από το άτομο και το προτρέπουν να παρέχει προσωπικά στοιχεία στους φίλους του. Αυτή η διαδικτυακή "πρόταση" δεν σημαίνει ότι θα κάνει κάποιον νάρκισσο - ενώ δεν είναι, σημαίνει όμως θα υλοποιηθεί με ευχαρίστηση από μία ναρκισσιστική προσωπικότητα. Αν κάτι σίγουρα κάνει το fb είναι ότι διαθέτει άπλετα χώρο και τρόπο για να εκδηλωθούν ευκολότερα τέτοιες ιδιόμορφες ανθρώπινες πλευρές. Το fb δεν μετατρέπει σε νάρκισσο ή σε ηδονοβλεψία κάποιον που δεν είναι. Ενθαρρύνει όμως κάποιες μορφές ναρκισσισμού και ηδονοβλεψίας, και επιτείνει αυτές τις τάσεις με την ευκολία που παρέχει στη δημοσίευση και στην παρακολούθηση τέτοιων δημοσιεύσεων (είναι τόσο εύκολο να δημοσιεύσεις 500 προσωπικές φωτογραφίες και να πάρεις 1.500 ενισχυτικά like από κάποιους που προσφέρονται να σε δουν).
Ας επιστρέψουμε όμως στην κοινωνική δικτύωση. Οι δύο τύποι δικτύωσης, φυσική και εικονική, σηματοδοτούν φαινομενικά στην κάλυψη της ίδιας ανθρώπινης ανάγκης, την κοινωνικότητα και το συνυπάρχειν. Το πετυχαίνουν όμως το ίδιο καλά και οι δύο;
Αν μέτρο της επιτυχημένης κοινωνικής μας δικτύωσης είναι το να είμαστε δημοφιλείς στο δίκτυο που ανήκουμε τότε θα υποθέταμε ότι υπάρχει αντιστοίχιση μεταξύ της φυσικής και εικονικής δικτύωσης. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Άτομα ικανότατα στην πραγματική ζωή δεν είναι δημοφιλή στην διαδικτυακή (ή δεν ανήκουν καν σε δίκτυο) και αντίστροφα, άτομα διαδικτυακά δημοφιλή με χιλιάδες φίλους δεν διαθέτουν ουδεμία κοινωνική ικανότητα στην πραγματική. Ποιοι παράγοντες εμπλέκονται στην επιτυχημένη δικτύωση;
Έρευνες έδειξαν ότι στην κοινωνική δικτύωση (φυσική και εικονική) ενεργοί παράγοντες που καθορίζουν και την επιτυχία ενός ατόμου στην διαδικτύωση είναι οι εξής, η Εξωστρέφεια (τάση αναζήτησης διέγερσης στην παρέα των άλλων, χαρακτηρίζεται από ενέργεια και θετικά συναισθήματα), η Συναισθηματική Νοημοσύνη (ικανότητα αναγνώρισης και ανταπόκρισης των σκέψεων και συναισθημάτων, εαυτού και άλλων, κατά την διάρκεια ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων) και η Μακιαβελική Ικανότητα, γνωστή και ως πολιτική ευφυΐα ή κοινωνική νοημοσύνη (ικανότητα για  χειριστικούς ελιγμούς των άλλων για ίδιο όφελος). 
Οι μελέτες που ακολούθησαν έδειξαν ότι παρότι η Συναισθηματική Νοημοσύνη και η Μακιαβελική Ικανότατα είναι αντίθετα χαρακτηριστικά, προβλέπουν και οι δύο θετικά την κοινωνική δικτύωση. Όμως η διαφορά τους είναι πολύ σημαντική στο είδος των δεσμών που δημιουργούν. Τα μακιαβελικά άτομα συλλέγουν φίλους χωρίς νόημα - με άλλα λόγια ανθρώπους που θα τους φανούν χρήσιμοι σε ένα στόχο ή μια ιδιοτελή προοπτική και συνδέονται μαζί τους με αδύναμους δεσμούς δικτύωσης, ενώ οι συναισθηματικά ευφυείς άνθρωποι επικεντρώνονται περισσότερο στην ανάπτυξη «γνήσιων» και με νόημα ισχυρών δεσμών  δικτύωσεις. Τα μακιαβελικά άτομα και οι συναισθηματικά ευφυείς άνθρωποι διαφέρουν επίσης και ως προς την υποκειμενικής ικανοποίησης στη ζωή τους σε σχέση με το κοινωνικό τους δίκτυο, έτσι οι γνήσιοι φίλοι και οι στενοί δεσμοί είναι ισχυρότατος παράγοντας ικανοποίησης στην ζωή των δεύτερων ενώ για τους πρώτους αυτό δεν σημαίνει τίποτα - ακόμα και όταν συνδυάζεται με πρακτικές Εξωστρέφειας. 
 Πέρα από τους παράγοντες που οι επιστήμονες θεωρούν εμπλεκόμενους στην διαδικασία της διαδικτύωσης, υπάρχει μία ακόμα αλήθεια. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, σύμφωνα με τα τρία χαρακτηριστικά που είπαμε πριν τείνει να δημιουργεί έναν από τους δύο δεσμούς δικτύωσης, όμως οι μορφές και οι τύποι αυτών των δεσμών ποικίλουν. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνική δικτύωση (φυσική και εικονική) όπως και κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά, επηρεάζεται από σημαντικές ατομικές διαφορές.
Η αύξηση της δημοτικότητα ως μέτρο της επιτυχίας μας σε ένα δίκτυο δεν είναι σίγουρο ότι θα μας κομίσει την ευτυχία, υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ αυτών που ανταλλάσσονται σε μία επιφανειακή και σε μία φιλία ουσίας – ακόμα και διαδικτυακή. Είναι όμως αυτό αρκετό ή θα επιδιώξουμε μεγαλύτερη επιτυχία;
Ο Αριστοτέλης είπε για την φιλία «αληθινός φίλος είναι αυτός που σκέφτεται ότι είσαι καλός». Πώς μεταφράζεται αυτό στην γλώσσα του φέισμουκ; άραγε πόσες φιλίες θα είχε στο facebook ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος αν ζούσε σήμερα;
Ας δούμε τώρα την «τρέλα» της Τερκλ (μας αφορά;)
Στις διαδικτυακές κοινότητες μπαίνουμε λίγο πολύ τυχαία. Το τι είναι το μαθαίνουμε  στην πράξη και στην πράξη αποφασίζουμε τι είδους ζωή θέλουμε να έχουμε εντός της. Τα θέματα που αντιμετωπίζουμε από τις πρώτες μας μέρες στο fb είναι οι φίλοι και οι δημοσιεύσεις. Αυτό το «φίλοι» και αυτό το συναλλασσόμενο «κάτι» πιθανά να παράγει την «επικοινωνία» που φοβάται η Τερκλ ότι οδηγεί στην «σύγχρονη τρέλα». Θα επιλέξουμε άραγε συμπεριφορές ή θα ακολουθήσουμε τις συμπεριφορές των άλλων για να είμαστε αρεστοί; Οι έντονες ριπές της αρχικής σελίδας από δημοσιεύσεις φίλων και η ανάγκη να συμμετέχουμε σε αυτό τον χορό δεν θα μάς ωθήσει στο «τι σκέφτεστε;» για μια παρόμοια δημοσίευση; Η δική μας υπαγωγή στις κοινότητες είναι βέβαιο ότι ήρθε για να καλύψει την κοινωνική ανάγκη μας του συνυπάρχειν. Όμως απο ποιό λόγο παρακινηθήκαμε στην ένταξη; από τον 6ο, 7ο, 8ο ή από άλλον; και αν δεν αναγνωρίσουμε την ειδική ανάγκη μας οδήγησε εδώ πώς θα την καλύψουμε, τυφλά και τυχαία; Άραγε ο τρόπος που φερόμαστε και ο χαρακτηριστικός τύπος ανθρώπινων δεσμών που ακολουθούμε στην κανονική μας ζωή θα αντέξει να υπάρχει και στην διαδικτυακή; Και αν όχι πόσο θα μας αλλάξει αυτή η αλλαγή; Το ότι όλα γίνονται δημόσια πόσο θα πιέσει την γνώμη μας και τις επιλογές μας; Είμαστε σίγουρα ασφαλείς σε αυτό το περιβάλλον;
Μια ευθύβολη απάντηση στο "Μόνοι Μαζί" της Τερκλ θα ήταν ότι αυτή η "τρέλα" αφορά αποκλειστικά κάποιους κακομοίρηδες, μοναχικούς και δυστυχισμένους, χαμηλής συγκρότησης και αυτοεκτίμησης ανθρώπους. Γιατί μόνο αυτοί -και επειδή δεν έχουν φίλους- εξαρτώνται τόσο πολύ απο τους διαδικτυακούς. Οι συμπεριφορές τους και οι προτιμήσεις τους, άγονται και φέρονται μόνο και μόνο για να γίνονται αρεστοί.  Οι αρχικές τους σελίδες είναι ανούσιες και κατακλύζονται από τις πολλές δημοσιεύσεις των πολλών τους φίλων. Οι άνθρωποι αυτοί δεν προλαβαίνουν καν να δουν τις δημοσιεύσεις - πολύ περισσότερο να τις επεξεργαστούν γνωστικά. Η διαφορετικότητα των πληροφοριών κάνει τον νου τους περισκόπιο που γυρνά συνεχώς προς διαφορετικές κατευθύνσεις και η θεματική εναλλαγή ουδόλως τους βοηθά στην συγκέντρωση. Και το παράδοξο, όλο αυτό, αυτοί οι καημένοι άνθρωποι, το λένε «επικοινωνία» ...και μάλιστα στηρίζονται σε αυτήν!
Εμείς όμως - που δεν είμαστε σαν κι αυτούς, καταλαβαίνουμε ότι όλο αυτό είναι μία ψευδαίσθηση, και μάλιστα εικονική. 
Ευτυχώς (για εμάς) η τρέλα που φοβάται η κα Τερκλ είναι σπάνια και αφορά μόνο εκείνους (έτσι δεν είναι;)

Σταυρούλα Πανοπούλου 01.2011